Zabytki

Szczegóły

Kategoria: Artykuły

Opublikowano: poniedziałek, 29, lipiec 2013 18:42

Na terenie Miasta i Gminy Słomniki znajduje się niewiele obiektów o charakterze zabytkowym. Te jednak, które dotrwały do naszych czasów, to zabytki najwyższej klasy, czego przykładem są kościoły: romański kosiół typu kasztelowego w Prandocinie i gotycki kościół typu „długoszowego” w Niedźwiedziu i być może resztki romańskiej (gotyckorenesensowej?) kaplicy w Kacicach oraz klasycystyczny pałac Wodzickich — również w Niedźwiedziu. W świątyniach tych lub różnych polskich muzeach zachowała się część zabytkowego wyposażenia kościołów i kaplic, m.in.: obrazów i rzeźb oraz sprzętu i szat liturgicznych.

a) Kościoły:

• kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela w Prandocinie. Kamienny kościół pełniący jednocześnie funkcje obronne (w czasie walk o tron krakowski między Konradem Mazowieckim i Bolesławem Wstydliwym oraz Henrykiem Brodatym w latach 1235-37), ufundował Prandota Stary — protoplasta rodu Odrowążów, między rokiem 1125 a 1150 (najprawdopodobniej w 1126). Wzniesiony był w stylu romańskim, jako świątynia jednonawowa. Kościół zachował prostokątną nawę oraz od zachodu i wschodu półkoliste apsydy. Nad zachodnią absydą znajduje się wieża z ciosów kamiennych (w średniowieczu nieco obniżona). Pewne detale świadczą, że kościół wznieśli mistrzowie kamieniarscy z Nadrenii. Nieco węższe prezbiterium, zamknięte prostą ścianą, dobudowano z cegły kamiennych ciosów z rozebranego muru obronnego w połowie XV wieku i ma ono charakter gotycki. Wyposażenie kościoła: ołtarz główny z 1630 roku ufundowany przez mieszczanina i ławnika słomnickiego — Macieja Oczko. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. Całość uzupełniają dwa boczne ołtarze wykonano w stylu wczesnobarokowym, a w nich obraz św. Anny Samotrzeć i św. Antoniego Padewskiego. W kościele znajdują się dwa posągi Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty z 1 połowy XVI wieku. Przy kościele znajduje się kamienna figura cmentarna (kolumna romańska z dużo późniejszym żelaznym krucyfiksem), która stanowiła kiedyś podporę empory w prandocińskim kościele.
• kościół parafialny p.w. św. Wojciecha Biskupa Męczennika w Niedźwiedziu. Na miejscu drewnianego kościoła wzmiankowanego w roku 1326, a wzniesionego przed rokiem 1222, w latach 1486-93 Stadniccy ufundowali murowany, ceglany kościół w stylu późnogotyckim tzw. stylu „długoszowym”. Budowniczym kościoła był Mikołaj z Lublina. W 2 połowie XVI wieku, Stanisław Mateusz Stadnicki zamienił kościół na zbór kalwiński. W roku 1596 jego syn Marcin nawrócił się na katolicyzm i zwrócił kościół wiernym.. W końcu XVII wieku kościół był już w bardzo złym stanie, dlatego poddano gruntownej restauracji i przebudowie, a 19 września 1711 roku został ponownie konsekrowany. Ponowny, gruntowny remont miał miejsce w roku 1798. W roku 1880 kościół znów odnawiano, gdyż został mocno nadwyrężony przez pożar. Kościół w dużym stopniu zachował swój późnogotycki kształt: ostrołukowe sklepienia, kolumny, okna oraz pięć portali późnogotyckich. Najcenniejszymi zabytkami kościoła w Niedźwiedziu są niewątpliwie obrazy na desce datowane na 1 połowę XVI wieku: Boże Narodzenie, Hołd Trzech Króli, Upadek pod krzyżem i Ciernia Koronowania. Powstały one w kręgu uczniów Durera i Schauffeleina. Ołtarz główny oraz ołtarze boczne są dużo młodsze pochodzą z połowy XVII wieku. Obok kościoła znajduje się późnobarokowa dzwonnica z początku XVIII wieku.
• kościół parafialny p.w. Bożego Ciała i św. Bartłomieja w Słomnikach, murowany wzniesiony w latach 1888-1901, na miejscu swoich poprzedników: 1. Drewniany kościół, zbudowany gdzieś w XIII wieku, w latach trzydziestych XIV — rozebrany; 2. Również drewniany, wzniesiony w latach 1335-36 staraniem króla Kazimierza Wielkiego, przetrwał do roku 1648; 3. Odbudowany staraniem biskupa sufragana Mikołaja Oborskiego przetrwał do roku 1785; 5. Odbudowano z środków uzyskanych ze sprzedaży sreber kościelnych i ofiarności parafian przetrwał do roku 1890, kiedy to ostatecznie go rozebrano; 6. Fundamenty na obecny kościół położono w roku 1888. Do nowego kościoła przeniesiono wyposażenie ze starych świątyń, m.in. barokowe ołtarze: Główny, św. Mikołaja, Matki Boskiej, św. Doroty, św. Anny i św. Bartłomieja. Ołtarz św. Doroty ma ciekawą historię, gdyż pochodzi z małego, drewnianego kościółka (kaplicy) p.w. św. Doroty, który stał przy drodze królewskiej prowadzącej ze Słomnik do Niedźwiedzia. W kościółku tym znajdowały się trzy niewielkie ołtarzyki: właśnie św. Doroty, Pana Jezusa i Matki Bożej (rzeźba). Co miesiąc odprawiano w nim mszę świętą, a w dniu św. Doroty odbywał się tu odpust. Kościółek ten został zniszczony przez żołnierzy austriackich w trakcie działań wojennych w roku 1809. Część wyposażenia ocalało, które przeniesiono do słomnickiego kościoła.
• Najcenniejszym zabytkiem słomnickiej świątyni jest renesansowy (z 1 połowy XVI wieku), pochodzący spod pędzla malarza niemieckiego, przepiękny obraz św. Rodziny. Równie piękny jest barokowy obraz św. Doroty (ze wspomnianego kościółka) oraz późnogotycki krucyfiks z 1 ćwierci XVI wieku. Cenny jest też barokowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus.
• murowana kapliczka w Waganowicach. Zbudowana na miejscu wcześniejszych — drewnianych. Obecna pochodzi z XX wieku, kiedyś w niej znajdowała się słynna figura Matki Bożej z Dzieciątkiem (obecnie w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego). Figura ta datowana jest na rok 1420. Zaliczana jest ona do grupy kilkunastu zachowanych „pięknych Madonn”. Madonna z Waganowic zaliczana jest do najpiękniejszych.

b) Dwory i inne zabudowania:

• klasycystyczny pałac w Niedźwiedziu z przełomu XVIII i XIX wieku położony w dziewiętnastowiecznym parku. Pałac ostatecznie ukończono w roku 1808. Jest to budowla jednopiętrowa, podpiwniczona. Pałac jest prostokątny, dwutraktowy z okrągłym rozalitem od ogrodu i płytkim od zajazdu, przy którym czterokolumnowy portyk z trójkątnym frontonem z herbem Leliwa — Wodzickich.
• mocno zniekształcony dwudziestowiecznymi przebudowami dwór w Czechach, którego fragmenty pochodzą z przełomu wieku XVIII i XIX.ślady
• zespołu dworskiego w Kacicach. Jan Długosz w Liber Beneficiorum (1470-80) wspomina starą, murowaną z kamienia kaplicę z zapleczem mieszkalnym i gospodarczym, jakoby zbudowanej przez Cystersów tuż po sprowadzeniu ich do Prandocina przez Iwo Odrowąża w roku 1222. Cystersi przebywali w Kacicach tylko do roku 1226 i przenieśli się stąd do Mogiły pod Krakowem. Budowle te nie mogły być zbyt okazałe i solidne. Niektórzy z historyków architektury i sztuki dopatrywali się we fragmentach miejscowego dworu, romańskich fundamentów, ciosów kamiennych i portali. Potwierdzali ten fakt historycy architektury i sztuki w wieku XIX i XX. Ostatecznie jednak w latach siedemdziesiątych XX wieku, dokładne badania wykazały, iż zachowane ślady są faktycznie stare, ale pochodzą z okresu od XIV do XVII wieku i w większości są renesansowe. Nie wykluczone, że jedni i drudzy mają rację. Relacja Długosza z całą pewnością powstała z autopsji, gdyż wyraźnie pisał, że budowle są bardzo stare. Kilkadziesiąt lat później, gdy opatem klasztoru mogilskiego był Erazm Ciołek (1522-46), odbudował zniszczony kościółek 8 i zbudował nową villę stosowną do reguły zakonu, która miała być zamieszkała przez wydelegowanego do zarządu dobrami kacickimi zakonnika, kilku braci oraz służbę klasztorną. W pobliżu również wzniósł nowy folwark. Prowadzone w szerokim zakresie prace budowlane, zatrzeć wyraźne ślady najstarszej romańskiej budowli. Do naszych czasów dotrwały wyłącznie ślady gotyckie i renesansowe. Prawdopodobnie z kacickiego kościółka pochodzi romański krzyż, który przechowywany jest obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.
• w Kacicach zachowały się ślady dziewiętnastowiecznej zabudowy wiejskiej.
• w centrum Słomnik zachowały się fragmenty zabudowy małomiasteczkowej z połowy XIX i przełomu XIX i XX wieku.

Na podstawie opracowania historyczno-heraldycznego
dr Włodzimierza Chorązkiego

• « poprz.
• nast. »